Duitse afhankelijkheid – van gas en olie, maar ook van grondstoffen

Dat Europa te afhankelijk is van gas en olie uit Rusland, werd de afgelopen maanden goed duidelijk. Rusland is echter niet het enige land dat Europa in z’n greep houdt. Duitse deskundigen waarschuwen dat de Duitse en Europese afhankelijkheid van China voor belangrijke grondstoffen te groot is. Het Duitse bedrijfsleven vraagt om actie.

 “De EU erkent de veilige toegang tot belangrijke hulpbronnen als een doelstelling van strategisch belang”, aldus politicoloog Jacob Kullik. “Maar in Duitsland wordt het nog als stiefkind behandeld”. China kreeg in de afgelopen twee decennia vrijwel de gehele waardeketen van zeldzame aardmaterialen in handen, waaronder kobalt en lithium, zo schreef het Duitse Handelsblatt. Terwijl deze grondstoffen van cruciaal belang zijn voor het behalen van de Duitse en Europese klimaatdoelstellingen. Of het nu gaat om windturbines, fotovoltaïsche systemen of accu's voor e-auto's – zonder grondstoffen zoals kobalt, koper, lithium en zeldzame aardmetalen werken ze niet. EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vatte het probleem onlangs als volgt samen: "Wij importeren lithium voor elektrische auto's, platina voor de productie van waterstof, silicium voor zonnemodules. 98 procent van de zeldzame aardmetalen die we nodig hebben komen van één leverancier - China. En dat is niet houdbaar."

Grondstoffenveiligheid als onderdeel van de Duitse veiligheidsstrategie

Kullik beschreef de situatie in opdracht van het Bundesakademie für Sicherheitspolitik (BAKS) en beveelt de Duitse politiek aan om grondstoffenveiligheid onderdeel te maken van de nationale veiligheidsstrategie. Het geloof in een op regels gebaseerd handelsbeleid is echter niet alleen door de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne aan het wankelen gebracht. De uitvoerheffingen en handelsbeperkingen zijn de afgelopen jaren gestaag toegenomen. Het debat over een economische ontkoppeling van het Westen en China wakkert de vrees voor knelpunten in de voorziening verder aan.

Afhankelijkheid van China groter dan die van Rusland

"De afhankelijkheid van veel minerale grondstoffen uit China is nu al groter dan die van olie en aardgas uit Rusland", zegt Matthias Wachter, hoofd Internationale samenwerking, veiligheid, grondstoffen en ruimtevaart, bij de Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI). In tegenstelling tot olie en gas zijn er geen nationale reserves van minerale grondstoffen. "Een leveringsstop zou daarom een directe en ernstige impact hebben op de energietransitie. China domineert de wereldmarkt voor zeldzame aardmetalen die nodig zijn voor windturbines of silicium voor zonnecellen," zegt ook hij. En Duitsland is niet de enige klant: het Internationaal Energieagentschap (IEA) gaat ervan uit dat de wereldwijde vraag naar lithium en nikkel tegen 2040 zal zijn vervijftigvoudigd.

Bedrijfsleven vraagt om daden

Maar de strategieën om de groeiende afhankelijkheid van individuele leveranciers tegen te gaan, bestaan tot dusverre alleen op papier. In het regeerakkoord van SPD, Groenen en FDP staat over dit onderwerp: "Wij willen onze economie ondersteunen bij het veiligstellen van een duurzame grondstoffenvoorziening, de binnenlandse grondstoffenwinning vergemakkelijken en ecologisch oriënteren".

Het bedrijfsleven vraagt om actie vanuit de politiek. "Voor minder afhankelijkheid van invoer, bevelen wij de Duitse regering aan een actief en holistisch grondstoffenbeleid met verschillende pijlers te voeren", zegt Wachter. Het BDI wil dat de binnenlandse productie wordt versterkt, bedrijven in de verwerkende sector gericht worden benaderd en de opslag in de particuliere sector door middel van belastingen wordt gestimuleerd. Hij pleit ook voor de verdere ontwikkeling van afdekkingsinstrumenten voor de diversificatie van de invoer en het scheppen van betere randvoorwaarden voor de circulaire economie.

Strategische prioritering en grondstoffenbeleid

De politicoloog Kullik geeft ook duidelijke aanbevelingen voor actie. Hij adviseert een strategische prioritering van het grondstoffenbeleid; zo moeten in geval van twijfel ontwikkelingsbeleidsprojecten zoals de Lieferkettengesetz (een wet die bescherming biedt aan o.a. milieu, mensen- en kinderrechten) op de achtergrond blijven ten gunste van de leveringszekerheid. Voor minder Russische en Chinese afhankelijkheid, moet het netwerk van bestaande grondstofpartnerschappen met derde landen worden uitgebreid. Daarnaast ziet Kullik belang in het mogelijk maken van winning en verwerking van grondstoffen in de EU en bedrijven financieel te ondersteunen. Kullik pleit ook voor het aanleggen van voorraden van bepaalde kritieke grondstoffen.

Maar de nationale veiligheidsstrategie moet verder denken dan dit. Diverse landen hebben al plannen om na het aflopen van het Antarctica-Verdrag grondstoffen uit de zeebodem te halen. Duitsland zal zich moeten uitspreken over hoe het zich hierin wil gedragen.

Bron: Handelsblatt, DNHK